Cumhuriyet Meclisi, geçtiğimiz günlerde AD-HOC Komitesi’nin, ‘’Kuzey Kıbrıs’ın tek seçim bölgesi’’ olmasını düzenleyen Seçim ve Halk Oylaması Değişiklik Yasa Önerisi üzerindeki çalışmaları tamalayamadan karmaşa yaşadı.
Bunun üzerine bazı siyasi partiler ‘’Tek Seçim Bölgesi’’ni savunurken bazıları ise buna karşı ‘’3 Seçim Bölgesi’’ni savunarak mecliste görüş ayrılığına düştü.
Seçim ve Halk Oylaması Değişiklik Yasa Önerisi gündemdeki yerini korurken, Kıbrıs ARENA ekibi olarak siyasilere görüşlerini sorduk.
ERDOĞAN SORAKIN
(Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) Genel Sekreteri)
‘’Karma oy kaldırılmaldır’’
Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın doğru düzgün çalışmadığı ortadadır. Yüksek Mahkeme Başkanı da bunu sürekli olarak dile getirmektedir. Bu konuda birtakım değişikliklerin yapılması şarttır. En büyük sorun bize göre karma oy sistemindedir. Tek bölgeli veya çok bölgeli olması konusunda ciddi olarak bir rahatsızlık yok, fakat en büyük sorunun karma oy sisteminde olduğunu değerlendiriyoruz. O yönde bir çalışma yapılırsa eğer, biz de parti olarak düşüncelerimizi söyleyeceğiz. Biz yetkili organlarımızla karma oy konusunda bir değerlendirme yapmadık, ancak karma oy konusunda kişisel olarak düşüncem kaldırılmasıdır.
Süratle Seçim ve Halk Oylaması Değişiklik Yasa Önerisi’nin gündeme getirilmesi ve bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılmasını düşünüyoruz. Bunu yapacak olan da hükümettir. Hükümet kanadının bu çalışmayı yapması gerekir. Bütün bu konuların ve bununla birlikte erken seçim tarihinin de görüşüleceği bir AD-HOC Komite kuruldu. Ancak biz kurulan bu komitenin antidemokratik olduğunu söylüyoruz ve komiteye üye vermeyeceğimizi, bu oluşumu da yargı taşıyacağımızı deklare ettik. Mecliste bu konuların sürekli olarak görüşüleceği Hukuk, Siyasi İşler ve Dış İlişkiler Komiteleri yer almaktadır. Dolayısıyla hükümet kanadının bu konuyla ilgili yasa tasarısını süratle hazırlayıp, meclise sunması gerektiğini düşünüyoruz.”
GÜLŞAH SANVER MANAVOĞLU
(Halkın Partisi (HP) Genel Sekreteri)
“Çalışmaya başladık”
Bu konuyla alakalı partimizde bir çalışma ve istişareye daha yeni başladı. Herhangi bir kanıya daha varmadık. Bu yüzden net bir şey söyleyemeyeceğiz. İlerleyen günlerde konu ile ilgili görüşlerimizi beyan edeceğiz.
BURAY BÜSKÜVÜTÇÜ
(Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) Genel Başkanı)
“Seçim ve Halk Oylaması Değişiklik Yasası elzemdir”
Biz parti olarak tek bölge yani çarşaf liste sisteminin savunuyoruz. 50 milletvekili adayının sıralanması ve en çok oy alan partilerin, aldıkları oy oranına göre sıralamada yer alan milletvekillerini meclise gönderme taraftarıyız. Sistemsel olarak partimizin programına göre başkanlık sistemini savunuyoruz. Savunduğumuz başkanlık sisteminde kuvvetler ayrılığı ilkesi esastır. Yani meclisin ağırlığı ve meclisin hükümetin üzerindeki etkisinin denetim yetkisi korunmasıdır. ABD ve Rum bölgesindeki uygulamalarına benzer şekildeki başkanlık sistemini savunuyoruz. Türkiye veya Rusya bölgesindeki başkanlık sistemi değil; ABD’de ve Rum Bölgesindeki icraat kısmını baz alarak, kendimize uygun olarak hazırlayacağımız başkanlık sistemini savunuyoruz.
Biz karma oy sisteminin kaldırılmasını, partilerin daha ideolojik hareket etmesi gerektiğini ve bu bağlamda en çok oy alan partileri birinci sıradaki adayından son sıradaki adayına göre milletvekili adayını meclise almasını savunuyoruz. Zira böyle olursa eğer, karma oy vasıtasıyla başka siyasi partiye mensup olan insanlar birbirlerini destekleyerek mecliste farklı siyasi partiler çatısı altına giriyor fakat hiçbirisi diğerine dokunmuyor. Çünkü bir daha seçim geldiği zaman yine listede değiş-tokuş yaparak karma oy sisteminde birbirlerine oy verdiriyorlar. Hâl böyle olunca mecliste üzerine gidilmesi gereken konuların hiçbirinin üzerine gidilmiyor, ahbap çavuş ilişkileri devam ediyor.
Seçim ve Halk Oylaması Değişiklik Yasası elzemdir. Biz bunu yaklaşık 2 yıldan beridir söylüyoruz. Bizim dışımızda Yüksek Seçim Kurulu başkanımız bu durumu defalarca dile getirildi. Mecliste bu konu görüşüldü ve birtakım öneriler geldi, ancak bu önerilerin acelesi olmadığı gerekçesiyle ileri tarihe ertelendi. İvedi olarak bu konunun görüşülerek, Seçim ve Halkoylaması Yasasının değişmesi gerektiğini savunuyoruz.
CEMAL ÖZYİĞİT
(Toplumcu Demokrasi Partisi (TDP) Genel Başkanı)
“Parmak hesabıyla oluşacak bir AD-HOC komite isteğini doğru bulmuyoruz”
Biz bu konuyla ilgili olarak bir hazırlık yapıyoruz. Parti görüşümüz daha çok tek bölgeli, 50 kişinin alt alta sıralanacağı ve gerçek anlamıyla çarşaf liste ya da en azından 3 bölgeli sistemin olmasını savunuyoruz. Bu düşünceyle örneğin Lefkoşa’nın 16 milletvekiliyle bir bölge, Girne, Güzelyurt, Lefke ile 16 milletvekiliyle bir bölge, Mağusa, İskele gibi 18 milletvekili ile bir bölge olacağı her bölgenin, her bölgeye oy vereceği bir sisteminden bahsediyoruz. Partimizde karma oy konusunda da bir tartışma mevcuttur. Bu konuda fazla düşünceler var ve konu halen tartışılmaktadır ve bir noktaya ulaşılmamıştır. Seçim ve Halk Oylaması Değişiklik Yasası’nın bir an önce konuşulması ve bir karara bağlanması için bir AD-HOC Komite’nin kurulmasını doğru buluyoruz, ama hükümetin hiçbir uzlaşı aramadan, sadece seçim tarihini belirlemek üzere parmak hesabıyla oluşacak bir AD-HOC Komite isteğini de doğru bulmuyoruz. Buna karşı olarak mücadeleye devam edeceğiz.
BERTAN ZAROĞLU
(Yeniden Doğuş Partisi (YDP) Milletvekili)
“Daha sistemli, daha düzgün hal alması için farklı adımlar atılabilir”
Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın kesinlikle değiştirilmesi gerekir. Bu bir hakikattir. Öte yandan ülkemizde seçim barajının kesinlikle artırılması, ancak artırılırken de seçim ittifakının önünün açılması gerekmektedir. Bu baraj rakamı artırılırken parlamento içerisindeki her fikrin tartışabilmesi ve oluşabilmesi için siyasi partiler arasında Türkiye’deki gibi ittifakının yolu açılmalıdır.
Tek bölgeli seçim sisteminin devam etmesi gerekmektedir. Eskiden bugüne gelen seçim sistemlerdeki hatalardan sonra olarak tek bölgeli seçim sisteminin en iyisi olduğunu ve ülkenin milletvekilinin çıktığını gördük ve bu en doğrusudur. Aslında seçim sisteminin değiştirilmesiyle alakalı olarak ana sıkıntı karma oy sistemidir. Çünkü yanan oyların %99’u karma oy kullanılan pusulardandır. Bu yüzden tek bölgeli seçim sistemiyle herhangi bir sıkıntı olmamasıyla beraber karma oyun kaldırılması gerekir.
Daha sistemli, daha düzgün hal alması için farklı adımlar da atılabilir. Buradaki önerim, bir siyasi partinin üyesinin o partinin hangi bölgeden, hangi isimleri, hangi sıradan aday göstereceğini belirlemesi gerekiyor. Örneğin Yeniden Doğuş Partisi, Mağusa’dan 13 milletvekili çıkarırken YDP üyeleri Mağusa’dan hangi kişinin, hangi sıradan aday olması gerektiğini seçmesi gerekir. Ülke seçmenin de o partinin Mağusa’dan kaç vekil çıkartması belirlemesini sağlayacaktır. Karma oy ile beraber parti içi tercihlerin de kalkması, bu ülkeye ve bu ülke siyasisine daha büyük katkı sağlayacağını, ülkedeki sistemsizliğin önüne geçmesinde en önemli adımlarından birisi olacaktır.”
OĞUZHAN HASİPOĞLU
(Ulusal Birlik Partisi (UBP) Genel Sekreteri)
“Cevaplanması gereken birtakım sorular da mevcuttur”
Şu anda gündeme konuşulmakta olan husus, AD-HOC Komitede seçim tarihidir. Seçim tarihinin ne zaman olacağı ile ilgili bir görüşme mevcuttur.
Seçim sistemini daha basitleştirmemiz gerekir. Özellikle “Tek bölge ada genelindeki sistem devam edecek mi yoksa eski sistemine mi döneceğiz, karma kalkacak mı? Karmadaki eşitler devam edecek mi?’’ gibi cevaplanması gereken birtakım sorular da mevcuttur. Ancak şu var ki, seçim sisteminde oy kullanmayı daha basitleştirmemizi gerekir. Bu kesin ve nettir! Bunun içinde bir çaba sarf edilecektir. Bana göre bu basitleştirmeyi önümüzdeki seçimde göreceğiz.
KORHAN EKCAN
(Demokrasi ve Adalet Partisi (DAP) Genel Başkanı)
“3 Bölgeli Seçim sistemini savunuyoruz”
Biz parti olarak Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nın ‘3 Seçim Bölgeli’ olmasını ve karma oy sisteminde de kaldırılmasını savunuyoruz. Bu şekilde bir sistem daha iyi işleyecektir.
MEHMET ÇAKICI
(Toplumcu Kurtuluş Partisi Yeni Güçler (TKP-YG) Genel Başkanı)
Çok basit bir şekilde sistem değiştirilebilir. 3 bölgeli sistem yapılarak sorunlar ortadan kaldırılır. Lefkoşa bölgesi birinci bölge, ikinci bölge olarak Güzelyurt, Lefke ve Girne birleştirilir, üçüncü bölge olarak ise Mağusa ve İskele bölgesi birleştirilebilir. Bu sistem sayesinde karma oy sisteminin kaldırılmasına veya mühre gerek yoktur.
Bu öneriyle ilgili olarak 2017 yılında meclise Seçim ve Halk Oylaması Yasası önerisini 3 bölgeli olarak sunmuştum. Aynı dönemde mevcut olarak kullanılan kötü seçim sistemi gelmişti. O günlerde de tek ret oyununu ben kullandım ve bu mevcut sistemin doğru olmadığını dile getirdim. Bu yasanın kötü bir yasa olduğunu ve insanların oylarının kaynayacağını söylemiştim ve 2018 seçimlerinde %12’lik kısmın oyu yanmış ve böylelikle haklı çıkmıştık. Bunu isteyen o dönemde UBP, CTP ve DP’ydi. CTP ve UBP birleşerek bu yasayı getirdiler, değiştirmek istediler. Bizim önerimiz o gün de bugün de aynıdır. 3 bölgeli sisteme dönersek eğer, karma ve mührün kaldırılmasına gerek kalmadan bu sistem ülkeye getirilebilir.
